Depressie helen met familieopstellingen

Dit is een volledig hoofdstuk uit mijn boek 'Depressie, een Opstap naar Geluk' - het hoofdstuk dat gaat over familieopstellingen.

"Ik heb iets ontdekt over ware volmaaktheid. Het begint ermee dat je met jezelf in het reine komt. Dat is het eerste. Velen zijn innerlijk verscheurd, ze zijn niet tevreden met zichzelf. Als je het nagaat, kun je zien dat ze een van hun ouders uit hun hart verbannen hebben, of zelfs beiden. Dan zijn ze afgesneden van de bron van hun leven. Als iemand van een van zijn ouders is afgesneden, heeft hij slechts halve levenskracht en als iemand maar halve levenskracht heeft, wordt hij depressief. Depressie is een gevoel van leegte, niet van verdriet. Een gevoel van leegte hebben, wil zeggen dat een van de ouders ontbreekt. Dan is het hart maar half gevuld. De depressie verdwijnt, en iemand komt met zichzelf in het reine, als hij beide ouders acht en liefheeft. Als dat lukt, wordt dat ervaren als genade. Dat kan ik me niet gewoon voornemen alsof ik dat zou kunnen managen. Als het lukt, wordt het beleefd als een geschenk. Dan wordt het basisgevoel lichter en meer vervuld en is de depressie voorbij. 1. - Bert Hellinger

Met familie opstellingen - een werkwijze die is ontwikkeld door Bert Hellinger en die ik zo meteen uitleg - zien we dat depressie vaak een onderdeel is van iets, dat veel groter is dan degene die de depressie heeft.

De depressie kan bijvoorbeeld ontstaan doordat we uit liefde het lot dragen van iemand in onze familie die niet meer wilde leven, bijvoorbeeld omdat die persoon weer iemand anders in de dood wilde volgen, ook weer vanuit liefde. Dit gebeurt allemaal onbewust. Wanneer je zo'n verstrikking binnen je familiesysteem gaat zien, is het mogelijk om uit de identificatie met dat familielid te komen. Wanneer het familielid, waarmee je je geïdentificeerd had, is erkend en geëerd, voel je harmonie en ga je voelen dat deze persoon je vanaf dat moment juist kracht en ondersteuning geeft. Nu ben je vrij om je eigen leven te gaan leiden en word je niet meer bepaald door patronen, die niet van jou zijn.

Het identificeren is een onbewust gebeuren; wanneer iemand uit het familiesysteem niet erkend of gewaardeerd is, neemt iemand van een latere generatie diens rol over, om alsnog te zorgen dat die persoon gezien wordt. Er blijkt een onzichtbare wet te zijn in het leven, dat iedereen van gelijke waarde en betekenis is en dat iedereen het recht heeft om zichtbaar te zijn. Dit is geen theorie; het is iets wat proefondervindelijk uit de familieopstellingen naar voren komt.

Wanneer je depressief bent kun je bij een familie opstelling de vraag stellen waar het mee te maken kan hebben dat je depressief bent. Je komt dan samen met een groep mensen, waaruit je personen (representanten) kiest om een aantal van je familieleden te vertegenwoordigen. Je kiest ook een representant die jou vertegenwoordigt. Je geeft de representanten een plek in de ruimte, wat je doet op je gevoel, zonder dat je hen instructies geeft. Wat je dan kunt zien is een portret van je familie, dat iets uitdrukt over de mate van intimiteit, pijn, liefde of een gevoel van verlaten worden, die de familieleden voelen in relatie tot elkaar.

Als ze zijn opgesteld beginnen de vertegenwoordigers van de familieleden dingen te voelen, die het oorspronkelijke familieleden in werkelijkheid voelen of gevoeld hebben. Dit is mogelijk omdat we allemaal deel zijn van een groot energieveld, dat ook wel 'de grote ziel' wordt genoemd. De representanten volgen de impulsen, die in hun lichaam ontstaan. Dat is niet iets wat zij bedenken, maar wat gebeurt, gestuurd door de energie van het veld waarin zij zich bevinden. Een begeleider leidt de familie opstelling, waarbij hij zich afstemt op het energieveld waarin alle representanten zich bevinden. Hij kijkt naar waar je liefde als kind onderbroken is geraakt en wat er gedaan kan worden om de oorspronkelijk uitreikende beweging (naar met name de ouders) alsnog tot stand te brengen. Uiteindelijk wordt er, als dat mogelijk is, een oplossing gevonden die voor alle familieleden goed voelt.

Bert Hellinger heeft proefondervindelijk (door de vele familie opstellingen die hij heeft begeleid) ontdekt, 'dat depressies meestal ontstaan wanneer één van de ouders buitengesloten is; als die ouder geen plek heeft. Bijvoorbeeld als de moeder wordt buitengesloten, omdat ze ziek is. Het kind zorgt dan voor de moeder, in plaats van dat het de moeder neemt. Zo heeft de moeder in het hart van het kind geen werkzame kracht.' 

Omdat je door het niet nemen van de ouder niet gevoed bent, kun je je eigen leven niet leiden; je blijft dan terugkijken naar de ouder, in een poging alsnog van haar of hem te kunnen ontvangen.

Ik herken me in het bovenstaande. Als kind wilde ik de pijn dragen van mijn moeder, die in het Japanse concentratiekamp zo'n traumatische ervaringen had gehad. Daardoor nam ik de rol in van moeder-van-mijn-moeder waardoor ik haar niet als moeder nam en niet van haar kon ontvangen. Zo onstond de leegte in mij, die mijn depressie werd.

In de Art Therapist Training van Meera Hashimoto wordt mij dit door een oefening heel duidelijk. Meera vraagt ons om groepjes van drie personen te maken. De eerste van de drie vertegenwoordigt het kind dat je vroeger was, de tweede je moeder en de derde het lot van je moeder. Als ik aan de beurt ben vertegenwoordig ik zelf het lot van mijn moeder. De twee anderen staan voor mij als kind en voor mijn moeder. Dan bewegen wij ons zonder woorden, op een manier die ons gevoel ons ingeeft. Later delen we met elkaar wat ieder van ons gevoeld heeft. De representant voor mij-als-kind wil naar de moeder toe maar is bang en loopt heel voorzichtig op haar tenen alsmaar om haar heen. De moeder kijkt niet naar haar lot. Ik vertegenwoordig in deze opstelling het lot van mijn moeder en voel dat ik een Japanner ben uit het concentratiekamp, waarin zij als kind verbleef. Ik voel me, als lot-van-mijn-moeder, rusteloos in het willen bereiken van de moeder, die niet naar me kijkt en ik voel me geïrriteerd door het kind. Het kind geeft later aan (wanneer we onze ervaringen na de opstelling delen), dat ze moeite deed om haar moeder ertoe te brengen, naar haar lot te kijken. Dan kijkt de moeder ineens naar haar lot. Ik (die dit lot representeer) voel een enorme woede naar de moeder en grijp haar bij de polsen, die ik bijna fijnknijp. Dan voelt de moeder dat ze niet kan ontsnappen en ze ontspant. Ik voel hoe de kracht van mij-als-lot bij haar naar binnen gaat. Dan kan ik de moeder loslaten en voel me kalm. De moeder gaat terug naar haar kind en neemt het onder haar hoede. Nu rust het kind bij de moeder.

Het zien en ervaren hiervan is een belangrijke ommekeer voor mij. Ik ben nu dankbaar voor het lot (voor de Japanse bezetter) omdat ik gezien en gevoeld heb, hoeveel kracht het mijn moeder heeft gegeven. Het is moedig van mij om dit onder ogen te durven komen. Voorheen heb ik mijn moeder willen ondersteunen door de Japanners af te wijzen. Waar ik eerder in vele therapieën verwijten uitte naar mijn moeder over wat ze me niet gegeven had, voel ik me nu trots op haar en op het feit dat ik uit zo'n krachtige vrouw geboren ben. Ik ben ook trots op het kind in mij dat haar in deze opstelling naar haar lot heeft laten kijken. Voorheen wilde ze dat niet omdat ze zich helemaal wilde richten op de zorg voor mij. Ze moest echter haar lot in de ogen kijken, anders kon ze niet voor me zorgen. Ik zie nu dat ze haar lot nodig heeft gehad om kracht te krijgen. Daarvoor moest ze het concentratiekamp ingaan. Het was dus helemaal verkeerd om als kind te proberen het lot van haar weg te nemen. Het voelt heel goed dat ik in deze opstelling gezien heb dat mijn moeder zich de kracht van haar lot heeft toegeëigend en deze kracht in haar lichaam heeft heeft opgenomen. Nu ik kan rusten in mijn-moeders-kind-zijn, kan ik me mijn eigen lot toe-eigenen.

Wanneer ik de groepsruimte uitloop, ontmoet ik - in mijn verbeelding - mijn moeder. Ze staat voor me naast het tuinpad op het terrein van Amalurra. Naast haar zie ik mijn vader staan in zijn volle lengte en kracht. Heel ontspannen sta ik voor hen als hun kind en kijk naar hen op. Ik voel me veilig en geborgen, met diep respect en dankbaarheid voor hen. In het verleden heb ik gevoeld dat mijn vader zich machteloos voelde omdat hij mijn moeder niet bij haar pijn kon helpen. Daardoor leek hij voor mij een zekere kracht te missen. Nu mijn moeder zich haar eigen kracht heeft toegeëigend door toe te staan wat er in de oorlog is gebeurd, is ze beschikbaar geworden voor mijn vader en zijn ze samen als krachtige ouders voor mij aanwezig. Het aannemen van mijn ouders geeft mij een gevoel van eigenwaarde; mijn ouders staan nu krachtig achter mij en steunen me. Dat zij al lang overleden zijn is daarbij niet belangrijk; ze zijn levend voor mij aanwezig. Ik kan me nu omdraaien en me richten naar mijn eigen leven. Voor het eerst in mijn leven ervaar ik een kalm, tevreden geluk en een diepe ontspanning.

Bert Hellinger benoemt dit geluk als één van de twee manieren waarop we geluk kunnen ervaren: "Als iemand goed werk levert, als iets hem goed lukt en als het goed werkt wat hij doet, dan wordt hij gelukkig. Dit geluk voel je als vervulling, het is onafhankelijk van het zogenaamde geluksgevoel. Het heeft iets wezenlijks, iets vols. Het maakt gelukkig, ook als je verder in een vervelende situatie zit en daarin niet gelukkig bent. Dan is er ook het gevoel van lichtheid; ook dat is geluk. Ik kan het met anderen samen hebben maar ook onafhankelijk van hen. Dit opgeruimde gevoel treedt op als ik mijn ouders genomen heb, en zij in mij leven. En wel als geheel, precies zoals ze zijn. Wie zijn ouders op deze manier neemt, ervaart dat al het goede dat ze hebben van hen naar jou toestroomt en dat alles wat je in hen vreesde of afwees buiten blijft. Wie dat lukt, merkt hoe zijn gevoel van geluk groeit." 

Svagito Liebermeister, de echtgenoot van Meera Hashimoto, bij wie ik later de familie opstellingen training volg, heeft een boek over familie opstellingen geschreven dat heet: 'Roots of Love'. Ik voel nu aan den lijve wat deze titel betekent: het nemen van mijn ouders in liefde geeft mij wortels in de aarde. Voor het eerst in mijn leven voel ik me echt verbonden met de aarde en ben ik dankbaar dat ik op aarde leef. Svagito: "Je kunt alleen bloeien in je leven wanneer je voelt dat je de beste ouders hebt die je maar kon hebben. Dit kun je niet forceren; het kan alleen maar aan je gebeuren."

Systemisch gezien is er alleen harmonie, wanneer iedereen binnen het familie systeem zijn juiste rol inneemt. Dit is niet een regel of een theorie, maar iets wat zich in de familie opstellingen toont. Het weer aannemen van de positie van het kind tegenover je ouders is niet gemakkelijk, wanneer je zoveel jaar hebt geïnvesteeerd in het voor hen willen zorgen; het is een deel van je identiteit geworden. Je moet je ego dan loslaten. Je moet in staat zijn het hoofd te buigen. Het kan dan lijken alsof alles waar je voor stond verdwenen is zonder dat je weet wat ervoor in de plaats zal komen. Soms zijn er meerdere opstellingen nodig om deze stap te kunnen maken. Meditatie is hierbij van essentieel belang, omdat meditatie je in staat stelt om alleen te kunnen staan in jezelf. Een tweede ding wat lastig is bij het loslaten van de ouderrol die je had aangenomen is dat het gepaard gaat met schuldgevoel. Het schuldgevoel ontstaat vanuit de angst er niet meer bij te horen als je je zorgende rol opgeeft. Er niet bijhoren kan als levensbedreigend worden ervaren. Ook hier helpt meditatie: het helpt je om deze schuld, die onvermijdelijk is, uit te houden.

Wanneer iemand die depressief is voelt dat hij te zeer verstrengeld is met zijn ouders, wordt hij in een therapiesituatie vaak uitgenodigd om zijn woede op zijn ouders te uiten. Er wordt gedacht dat iemand zich zo van zijn ouders kan bevrijden. Bert Hellinger beschrijft in zijn boek 'Erkennen wat er is' dat hij in de familie opstellingen ziet, dat wanneer iemand dit doet, "hij zichzelf daar later voor gaat straffen, bijvoorbeeld door te falen in zijn beroep of werk, door zijn baan te verliezen of geen te baan vinden, in zijn relatie door zijn partner te verliezen of door veel geld kwijt te raken. In de regel is iemand alleen depressief als hij één van zijn ouders niet heeft aangenomen. Als hij zijn woede op de hierboven beschreven wijze tot uiting brengt, duwt hij de ouder zelfs nog verder weg. Daardoor kan de depressie zich verdiepen. Behalve het zorgen voor je ouders is ook het aanspraak maken op je ouders een manier van niet-nemen en afwijzen van hen. Als je aanspraak maakt op je ouders door hen te zeggen hoe ze zouden moeten zijn of wat ze nog voor je zouden moeten doen, verhinder je jezelf om dat wat wezenlijk is van hen te nemen, waardoor je leeg achterblijft." 

Psychiater Gradus van Florestein, die veel met familie opstellingen werkt, zegt: "Wanneer we degenen met meer ervaring, met meer kracht en wijsheid dan wij respecteren en hen met hun kennis, kracht en wijsheid achter ons weten, dan leven we meer volledig en zijn we tot meer in staat." 

Je hoeft, voordat je een familie opstelling gaat doen, niet te weten met welk familielid je geïdentificeerd bent of waar je in een onjuiste rol bent gestapt. Dat kun je niet weten, omdat het zich allemaal onbewust afspeelt. Het wordt zichtbaar door wat je in de opstelling voor je ogen ziet gebeuren. Het zien op zich is helend, omdat het je begrip geeft voor de situatie van jou en van je familieleden. Eén opstelling is vaak voldoende. Je neemt het beeld dat je voor je ziet van de 'oplossing' - de opstelling waarin alle familieleden zich harmonieus voelen - in je op en dat werkt vaak jaren door. Hellinger zegt: "De ziel gaat langzaam"; het is een proces dat tijd nodig heeft. Je denkt er niet meer over na. Het nieuw verworven inzicht gaat zijn eigen leven leiden."

De link naar het boek ‘Depressie, een Opstap naar Geluk’ is:

En de link naar de podcast over dit boek is:

Voetnoten

1. Bert Hellinger - De Wijsheid is Voortdurend Onderweg

2. Bert Hellinger - Erkennen wat er is

3. Bert Hellinger - Erkennen wat er is

4. Bert Hellinger - de Wijsheid is Voortdurend Onderweg

5. Bert Hellinger - Erkennen wat er is

6. Gradus van Florestein - de Depressie vanuit Verschuivend Perspectief